Een Belgisch dorp gebruikt hennep tegen eeuwige vervuiling

Het potentieel van hennep als een milieuherstelmiddel wint terrein, vooral met betrekking tot vervuiling veroorzaakt door per- en polyfluoralkylstoffen(PFAS), vaak “eeuwige vervuilers” genoemd.

Deze stoffen hebben langdurige effecten op het milieu omdat ze bestand zijn tegen afbraak in de natuur. Een initiatief van het Belgische dorp Lillo, dat deel uitmaakt van Antwerpen, zal de effectiviteit van hennep testen bij het schoonmaken van grond die is vervuild door deze persistente chemicaliën.

De uitdaging van vervuiling

PFAS’s zijn synthetische chemicaliën die sinds de jaren 1950 in verschillende industriële en consumentenproducten worden gebruikt vanwege hun water- en vetbestendige eigenschappen. Ze zijn te vinden in anti-aanbak kookgerei, fastfoodverpakkingen, waterbestendige kleding, tapijten en zelfs persoonlijke verzorgingsproducten zoals waterproof mascara en zonnebrandcrèmes. Door hun duurzaamheid hopen ze zich echter op in het milieu, wat leidt tot wijdverspreide vervuiling van water, lucht, vis en bodem.

In Lillo is de verontreiniging afkomstig van het gebruik van blusschuim, dat tot aanzienlijke PFAS-verontreiniging heeft geleid. Het dorp is van plan om een nieuwe brandweerkazerne te bouwen op de vervuilde locatie, maar eerst moet de grond worden gesaneerd. Dat is waar hennep om de hoek komt kijken. Onderzoekers van Gent University en lokale ambtenaren onderzoeken het gebruik van hennep om PFAS uit de bodem te halen, een aanpak die een haalbaar alternatief zou kunnen zijn voor traditionele methoden zoals het afgraven en verbranden van de bodem.

De rol van hennep bij milieusanering

Hennep staat bekend om zijn fytoremediatie-eigenschappen, d.w.z. zijn vermogen om verontreinigingen uit de bodem op te nemen en in zijn weefsels op te slaan. Deze methode wordt in Lillo getest om te bepalen of hennep de PFAS-niveaus in de bodem effectief kan verlagen. Volgens Bart De Wever, burgemeester van Antwerpen en hoofd van de hulpdiensten, “is de (hennep)plant niet alleen goed voor onze circulaire economie, ze heeft ook het potentieel om PFAS uit verontreinigde grond te halen. Daarom verdient onderzoek op dit gebied onze volledige steun.”

Het succes van dit initiatief zou kunnen leiden tot een nationale uitrol van saneringstechnieken op basis van hennep in heel België. Er wordt reikhalzend uitgekeken naar de resultaten van dit onderzoek, die tegen de herfst bekend zouden moeten zijn.

Eerdere successen en bredere implicaties

Dit is niet de eerste keer dat België zich tot hennep wendt om het milieu schoon te maken. De industriële reus 3M heeft al met succes een project afgerond waarbij hennep werd gebruikt om PFAS uit de bovengrond te verwijderen en het grondwater te zuiveren op een site in Antwerpen. Dit project stelde 3M echter ook bloot aan intense politieke en financiële kritieken. In 2022 onthulden onderzoeken, uitgevoerd als onderdeel van een tunnelproject, dat 3M hoge concentraties giftige stoffen in het lokale milieu had geloosd, wat leidde tot publieke verontwaardiging en naar schatting 30 miljard dollar aan schoonmaakkosten.

Het succes van hennep in deze projecten benadrukt het potentieel ervan als een duurzame en effectieve manier om bodemverontreiniging aan te pakken. Nu de wereld zich steeds meer bewust wordt van de gevaren van PFAS, zijn innovatieve oplossingen zoals fytoremediatie met hennep van cruciaal belang. In de VS bereidt het Environmental Protection Agency (EPA) zich bijvoorbeeld voor om bepaalde PFAS-chemicaliën te classificeren als “gevaarlijke stoffen”, waardoor bedrijven verplicht worden om lozingen te melden en het EPA vervuilers agressiever kan vervolgen voor saneringskosten.

De toekomst van hennep in bodemsanering

Het gebruik van hennep voor bodemsanering vertegenwoordigt een veelbelovende kruising tussen milieuwetenschap en duurzame landbouw. Als Lillo’s project succesvol blijkt, kan het de weg vrijmaken voor een bredere toepassing van deze techniek, niet alleen in België, maar over de hele wereld. Door PFAS in hun bladeren en stengels te absorberen, bieden hennepplanten een methode om vervuilde grond schoon te maken zonder toevlucht te nemen tot meer verstorende en dure ingrepen.

Bovendien maken de dubbele voordelen van hennep – het schoonmaken van het milieu en bijdragen aan de circulaire economie – het een aantrekkelijke optie. De delen van de plant die PFAS absorberen kunnen veilig worden vernietigd, terwijl de rest van de plant nog steeds kan worden gebruikt voor een verscheidenheid aan industriële en commerciële doeleinden, wat de algehele economische levensvatbaarheid van de aanpak versterkt.

Hoe PFAS bij mensen terechtkomen

De persistentie en het wijdverspreide gebruik van PFAS’s heeft geleid tot aanzienlijke verontreiniging van het milieu, wat uiteindelijk resulteert in blootstelling van de mens. Hier volgt een gedetailleerd overzicht van de verschillende routes waarlangs PFAS’s de mens bereiken:

Verontreinigde waterbronnen

Een van de belangrijkste manieren waarop PFAS in het menselijk lichaam terechtkomen is via verontreinigd drinkwater. PFAS kunnen uitlogen in het grondwater van industrieterreinen, brandoefenterreinen, stortplaatsen en gebieden waar producten worden gebruikt die PFAS bevatten. Volgens het US Environmental Protection Agency (EPA) is waterverontreiniging een groot probleem, omdat PFAS niet afbreken in water en zich over grote afstanden kunnen verplaatsen, waardoor de drinkwatervoorziening van veel gemeenschappen wordt aangetast.

Voedselconsumptie

Mensen kunnen PFAS binnenkrijgen via verontreinigd voedsel. Deze verontreiniging kan op verschillende manieren gebeuren:

• Voedselverpakking: PFAS worden gebruikt in voedselverpakkingsmaterialen om ze bestand te maken tegen vet en water. Na verloop van tijd kunnen deze chemicaliën uit de verpakking in het voedsel terechtkomen.
• Landbouwproducten: PFAS kunnen zich ophopen in gewassen die op verontreinigde grond groeien of die met verontreinigd water worden geïrrigeerd. Ook vee kan PFAS binnenkrijgen via verontreinigd voer en water, waardoor PFAS zich ophopen in vlees, melk en eieren.
• Vis en zeevruchten:Vissen en andere waterdieren kunnen PFAS ophopen uit verontreinigde wateren. Het eten van vis uit besmette wateren is een directe manier voor PFAS om in het menselijk lichaam te komen.

Deeltjes en stof in de lucht

PFAS kunnen ook aanwezig zijn in lucht en stof. Deze deeltjes kunnen afkomstig zijn van industriële emissies, het gebruik van bepaalde consumentenproducten of de afbraak van materialen die PFAS bevatten. Mensen kunnen deze deeltjes inademen, die vervolgens via de luchtwegen in de bloedsomloop terechtkomen. Verontreiniging van de binnenlucht kan vooral aanzienlijk zijn in huizen waar PFAS-bevattende producten worden gebruikt, zoals vlekbestendige tapijten, bekleding en waterafstotende kleding.

Consumentenproducten

Veel alledaagse consumentenproducten bevatten PFAS en direct gebruik van deze producten kan leiden tot blootstelling. Hieronder vallen de volgende producten

• Kookgerei met antiaanbaklaag: PFAS worden gebruikt bij de productie van antiaanbaklagen op kookgerei. Hoewel nieuwe regelgeving het gebruik van bepaalde PFAS’s heeft verminderd, kan ouder kookgerei nog steeds een risico vormen.
• Waterbestendige kleding en stoffen:Kleding, schoeisel en stoffen die met PFAS’s zijn behandeld om water tegen te houden, kunnen deze chemicaliën afgeven wanneer ze worden gedragen en gewassen.
• Persoonlijke verzorgingsproducten:Sommige cosmetische producten, met name waterproof mascara, eyeliners, zonnefilters en shampoos, bevatten PFAS. Deze chemicaliën kunnen door de huid worden opgenomen of per ongeluk worden ingeslikt.

Blootstelling tijdens het werk

Werknemers in industrieën die PFAS produceren of gebruiken lopen een groter risico op blootstelling. Dit zijn onder andere mensen die in de volgende sectoren werken

• Chemische productie:Directe omgang met PFAS of met materialen die met PFAS zijn behandeld, kan leiden tot aanzienlijke blootstelling.
• Brandbestrijding: Brandweerlieden gebruiken blusschuim dat PFAS bevat, wat kan leiden tot beroepsmatige blootstelling door inademing en contact met de huid.
• Industriële omgevingen:Werknemers in de textiel-, leer- en papierindustrie, waar PFAS worden gebruikt vanwege hun water- en vuilafstotende eigenschappen, kunnen via verschillende processen worden blootgesteld.

Maternale overdracht

Zwangere vrouwen die worden blootgesteld aan PFAS’s kunnen deze chemische stoffen via de placenta doorgeven aan hun zich ontwikkelende foetus. Daarnaast kunnen PFAS’s worden overgebracht op zuigelingen via de borstvoeding. Dit is bijzonder zorgwekkend gezien de mogelijke gezondheidseffecten van PFAS op kinderen in ontwikkeling.

Gezondheidseffecten

De persistentie en bioaccumulatieve aard van PFAS betekent dat als ze eenmaal in het menselijk lichaam terechtkomen, ze daar lange tijd blijven. Onderzoek heeft blootstelling aan PFAS’s in verband gebracht met verschillende gezondheidsproblemen, waaronder

• Hormonale verstoring: PFAS kan het endocriene systeem verstoren, waardoor de hormoonspiegels en -functies worden beïnvloed.
• Effecten op het immuunsysteem: Blootstelling aan PFAS is in verband gebracht met een verminderde respons op vaccins en een verhoogd risico op infecties.
• Kankerrisico: sommige onderzoeken suggereren een verband tussen blootstelling aan PFAS en een verhoogd risico op bepaalde vormen van kanker, waaronder nierkanker en teelbalkanker.
• Ontwikkelingsproblemen: Blootstelling aan PFAS in de baarmoeder en op jonge leeftijd kan leiden tot ontwikkelingsachterstand en andere gezondheidsproblemen bij kinderen.